کلیسای فرشتگان در گِرمی گرجستان
خرابههای این شهر شامل کلیساها، کاروانسراها، حمامها و خانهها که همه از بقایای قرون وسطا در این شهر هستند، در عصر حاضر اهمیت بسیاری از لحاظ فرهنگی و گردشگری برخوردارند.
صومعهی «ماتوسا» یا «ماتوساوانک»، کلیسایی کوچک در استان تاووش ارمنستان است که در جنگلهای پارک ملی دیلیجان پنهان شده و پیدا کردن آن کمی سخت است. این کلیسا توسط آواق ذاکاریان، پسر ایوانه ذاکاریان از سلسله اوربلیان بنا شده است.
این صومعه در محل صومعهای به نام «نور گیتیگ» قرار گرفته است که در سال ۱۱۸۸ میلادی توسط زلزلهای شدید، بکلی تخریب شد. بعدها و در قرنهای دوازدهم یا سیزدهم همین صومعه را در کنار روستایی به نام «گوش» بنا میکنند. امروزه نیز این مجموعه تنها کارکرد توریستی و گردشگری دارد. البته از نظر بنا و ساختمان در وضعیت خوبی است.
این صومعه مابین قرون دهم تا چهاردهم ساخته شده و درباره آن افسانهای عامیانه هست در مورد عقابی که بر فراز گنبد این صومعه پرواز میکرده و به همین خاطر آنرا صومعه «پرواز عقاب» یا «آرتسیوْ» مینامیدند.
چند کلیسا جزو این صومعه هستند که عبارتند از:
صومعه «Gnde» یا «گندیوانک»، صومعهای هزارساله است که خوشبختانه بنای آن در وضعیت مناسبی باقی مانده و در مسیر شهر جرموک در نزدیکی دهکدهای به همین نام قرار دارد.این بنا توسط دیوارهایی احاطه شده و بسیار شبیه قلعه است. بعد از ورود به داخل این قلعه ممکن است تا سه طبقه زیر زمین هم بروید بنابراین همراه خودتان چراغ قوه به همراه داشته باشید.
مجموعه کلیساهای گلاتی برای مدتهای مدید به عنوان مرکز اصلی فرهنگی و علمی گرجستان محسوب میشده است. بطوری که تحصیلات آکادمیک نیز در آن برقرار بوده است.
کلیسای جامع کوتایسی که به کلیسای جامع باگراتی مشهور است، بنایی تاریخی و زیبا متعلق به قرن یازدهم میلادی است که به علت سبک معماری و قدمت خود، مورد توجه بسیاری از گردشگران و مهمانان خارجی شهر است. این کلیسا بر روی تپهای به نام Uk’imerioni قرار داشته و ساخت آن را به سلطان باگرات سوم - یکی از معروفترین و مقتدرترین پادشاهان سلسله ایمرتی گرجستان- مربوط میدانند. بدین سبب به کلیسای باگراتی مشهور شده است.